2024-04 Ken je klassiekers: De Heksenkopnevel
Op het noordelijk halfrond is de herfst het begin van een periode waarin de 'Walk of Fame' van de sterrenhemel weer zichtbaar wordt… de Pleiaden, de Orion- en Paardenkopnevel in Orion, maar ook de heldere sterren Sirius, Betelgeuze en Rigel stelen de show.
En in de naburige constellatie Eridanus wordt de zogenaamde Heksenkopnevel, misschien beter gekende als de Witch Head Nebula (afgekort: WHN) door het helderblauwe licht van de ster Rigel mee in de schijnwerpers gezet.
Onderwerp en identificatie
Classificaties: NGC 1909; IC 2118; Cederblad 41; LBN 959
Locatie: constellatie Eridanus
Afstand tot Aarde: 900-1.000 lichtjaar
Positie: rechte klimming 05h 02m 00.0s; declinatie -07° 54’ 00”
Magnitude: 13
Grootte: 50 tot 70 lichtjaar
Beeld
Copyright afbeelding: Janos Barabas via Astrobin.com
Locatie
Rechts aan het sterrenbeeld Orion grenst de constellatie Eridanus, waarvan enkel het noordelijke gedeelte bij ons zichtbaar is, maar het sterrenbeeld zet zich voort zuidwaarts en is daardoor enkel vanaf het zuidelijk halfrond volledig waar te nemen.
In de Griekse mythologie verwijst Eridanus naar een rivier waarin Phaëton, de zoon van zonnegod Helios, door oppergod Zeus werd gegooid toen hij met zijn onbestuurbare, brandende zonnewagen recht op de Aarde afstormde. Eenmaal in het water kon het vuur worden gedoofd en de Aarde ontsnapte aan de ondergang.
Joyriding… het is iets van alle tijden !
Eigenschappen
De nevel IC 2118 bevindt zich in het bovenste deel van de constellatie Eridanus, ongeveer ter hoogte van de ster Rigel die er zo’n 40 lichtjaar van verwijderd is. Rigel is een jonge reuzenster met een magnitude van -7 en stuurt zijn blauw licht het heelal in waar het door de deeltjes in de nevel wordt weerkaatst.
De nevel is waarschijnlijk het overblijfsel van een supernova die duizenden of miljoenen jaren geleden explodeerde en reusachtige slierten van stof en gas achterliet. Maar anderzijds is hij ook een kraamkamer van nieuw aangemaakte sterren, die zijn waargenomen in de moleculaire wolken diep binnenin. De nieuwe sterren zouden de grootte hebben van onze Zon.
De satelliet WISE (Wide-field Infrared Survey Explorer) van de NASA maakte in 2013 opnames van de nevel in infrarood. Daarop zijn duidelijk nieuw gevormde sterren te zien.
Copyright afbeelding: NASA - Witch Head Brews Baby Stars
Reflectienevel
De Heksenkopnevel is een reflectienevel, in dit soort nevels reflecteren de gas- en stofdeeltjes het blauwe licht van nabijgelegen jonge hete sterren. Bovendien wordt blauw licht gemakkelijker verstrooid, hetgeen ook gebeurt in de atmosfeer op onze 'blauwe' planeet. Andere reflectienevels zijn o.a. de Pleiaden, de Trifid nevel, de Ghost nevel …
Reflectie- en emissienevels behoren tot de diffuse nevels waar licht van nabije sterren, respectievelijk, een terugkaatsing veroorzaakt, of een ionisatie van de gas- en stofdeeltjes teweegbrengt waardoor deze zelf licht uitstralen. In donkere of absorptienevels, daarentegen, wordt het licht tegengehouden of opgenomen.
Classificatie
De naam van de nevel, Witch Head (Heksenhoofd), doet al vermoeden dat de vorm ervan lijkt op een goed of slecht menende heks, maar officieel wordt ernaar verwezen met een classificatienummer. Naar de WHN wordt echter met meerdere classificatienummers verwezen.
In 1786 had de Duitse astronoom William Herschel de nevel al waargenomen als een zwak object en het opgenomen in zijn tweede lijst van waargenomen deepsky objecten. In 1888 gaf de Deense astronoom John Dreyer in zijn New General Catalogue er de referentie NGC 1909 aan. Maar uiteindelijk werd het in de door deze laatste herwerkte Index Catalogue opgenomen als IC 2118, de referentie die nu meestal wordt gebruikt om de nevel te situeren.
De verwijzing Cederblad 41 komt uit de door de Zweedse astronoom Sven Cederblad in 1946 uitgegeven catalogus van diffuse nevels en, ten slotte, verwijst ook de catalogus van de Amerikaanse astronome Beverly Lynds ernaar met het nummer LBN 959 (BN= Bright Nebula).
Waarnemingen
Wegens zijn zwakke magnitude van 13 is de nevel niet met het blote oog of verrekijker te zien, maar met een goede telescoop krijgt men hem al snel in het vizier. De nevel is te zien in de herfst en winter, rechts van de heldere ster Rigel, in het sterrenbeeld Eridanus.
In 1891 slaagde de Duitse astronoom Max Wolf er al in om het object fotografisch vast te leggen, het moet dus met de huidige moderne telescopen en fotoapparaten zeker mogelijk zijn.
Voor wie zich aan astrofotografie wil wagen kunnen de tips op volgende site misschien van pas komen: IC 2118 - The Witch Head Nebula with Rigel's glow (galactic-hunter.com).
Wie weet, misschien ontdek je nog andere 'spooky' nevels...
En mocht er bij de volgende Halloween een heks aan je deur kloppen, wijs haar dan de weg naar huis: “Rechts van de heldere ster Rigel, in het sterrenbeeld Eridanus !”
Copyright afbeelding: Public Domain
Tekst: Martine De Wit, september 2024