The Science House Column 015: Het gezond verstand

Nadat Eva te veel appels had gegeten, werd ze met haar vriend uit het aards paradijs gegooid. Daar stond een vijandige natuur hen te wachten. Als je niet op zoek ging naar eten, ging je dood van de honger. Achter iedere boom kon een tijger zitten, die ook op zoek was naar eten. Als je twee vissen had gevangen en je at er één op, had je er nog maar één over. En als je harder liep dan de tijger, kon je die tweede vis ook opeten maar vervolgens had je er geen meer. Dan moest je weer op zoek naar eten en wist je dat je moest opletten als er bomen stonden, want daar kon een tijger achter zitten.

We ontwikkelden vanuit onze ervaring met tijgers, vissen en bomen een fantastisch instrument om met de grillige natuur om te gaan: het gezond verstand. Een werktuig dat ons helpt te overleven in deze complexe wereld. Het is dan ook vanzelfsprekend dat we het belangrijk vinden dat je het hebt én het gebruikt.

Gezond verstand – het is elementaire logica.

Zou je denken.

Niet dus.

Met gezond verstand kan je behoorlijk wat planken misslaan. Vooral als je wil gaan onderzoeken hoe de dingen nu eigenlijk in elkaar zitten en hoe het eigenlijk komt dat tijgers achter bomen zitten en waarom je die dan niet kan zien.

We noemen dat vaak ‘wetenschap’. En als je dat soort tijdverdrijf wil gaan beoefenen, kan het behoorlijk lonen om géén gezond verstand te gebruiken.

                                                                                                  Copyright tekening: Joke Dierckx

Galilei en Newton hebben mijn advies goed opgevolgd toen ze nadachten over waarom en hoe dingen vallen want ‘je ziet toch dat zware dingen sneller vallen dan lichte?’. En ze weerlegden het.

Het is toch overduidelijk dat als je dingen verbrandt er massa verdwijnt? Lavoisier dacht daar tegen alle ‘logica’ in anders over en ontdekte de wet van behoud van massa.

Natuurlijk kunnen we onze klokken gelijk zetten, we doen het iedere dag.  En het is nogal logisch dat voor iedereen een zelfde tijd geldt. Na één dag is iedereen toch één dag ouder? Einstein had geen gezond verstand, stelde dat allemaal in vraag, en kon hierdoor vanuit zijn zetel de helft van het heelal verklaren.

Hoe zou je met dat gezond verstand van tijgers en bomen kunnen uitleggen dat een elektron zich een beetje daar bevindt, maar ook een beetje ergens anders, en eigenlijk een klein beetje overal? De kwantummechanica heeft er geen probleem mee - maar die heeft dan weer helemààl geen gezond verstand. Ik kan toch exact meten waar ik ben en hoe snel ik rijd? Lekker niet. En zwarte gaten zijn toch zwart omdat ze zo zwaar zijn dat ze alles, tot en met licht, vasthouden?  Stephen Hawking ontdekte dat ze toch straling uitzenden.

Je ziet het – het is overduidelijk: als je de wereld wil onderzoeken, laat je best alles wat je weet los. Dan vind je misschien iets nieuws.

Dat is gewoon gezond verstand.

Tekst: Ignaas Declercq, The Science House - juni 2021