MIRA van buitenaf gezien: een rondje rond de kerktoren...


Wie een bezoek brengt aan Grimbergen zal al wel van ver of dichtbij de locatie van Volkssterrenwacht MIRA gezien hebben en zich misschien afgevraagd hebben waarvoor al die futuristische toestellen op het dakterras dienen.

Laten we een kijkje nemen vanuit verschillende plaatsen en ontdekken wat er te zien is.

 

Buitenaf%201.jpg

 

Als je gebruik maakt van de parking net naast de sterrenwacht, kan je de uitnodigende woorden “Bezoek Volkssterrenwacht Mira... een hemelse belevenis” lezen. Misschien vrees je dat het allemaal te wetenschappelijk is, maar hopelijk kan deze slogan jou toch overtuigen om langs te komen, want de kerntaak van de “volks”-sterrenwacht is net het brede publiek wegwijs maken in de wondere wereld van sterren, planeten, ruimtevaart, kosmologie en al wat de mens al eeuwenlang fascineert. Het sloganpaneel heeft nog een bijkomende functie als afscherming voor de lichthinder in de buurt, die vooral storend is tijdens waarnemingsavonden.

Op de achtergrond prijkt met trots de Basiliek van de Norbertijner Abdij die er zeker bijhoort, want ze ligt aan de oorsprong van de Volkssterrenwacht. Eén van de toenmalige paters, Godfried Pieraerts, die een grote interesse had in astronomie, beschikte over een sterrenkijker opgesteld op het dak van het gastenhof van de abdij. Zijn goede vriend, de bekende weerman Armand Pien, overtuigde hem om zijn passie te delen met het grote publiek. Op die manier werd op 19 september 1967 de vzw Volkssterrenwacht MIRA opgericht, die intussen is uitgegroeid tot een waardevolle waarnemings-  en informatievereniging voor sterrenkundeliefhebbers. Begin december 2010 werd een planetoïde vernoemd naar Pater Pieraerts, en in 2017 werd, ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de vereniging, de Kutter-telescoopkoepel naar hem vernoemd.

 

Buitenaf%202.jpg

 

Achter het sloganpaneel zie je deze achthoekige, trommelvormige Kutter-koepel, waarin zich drie telescopen bevinden. Eén ervan is de oudste en meest gebruikte kijker, de Kutter spiegeltelescoop die een uitermate scherp beeld geeft van de Maan, planeten en andere deepsky objecten. Overdag kan de bezoeker een “verrassend”object waarnemen, maar wat het is verklappen we nu niet...

Voorts zijn in diezelfde koepel een lenzenkijker te vinden en vooral ook een zonnetelescoop, waarmee de bezoeker op een veilige manier de Zon kan waarnemen en kan speuren naar zonnevlekken of protuberansen, de enorme zonne-uitbarstingen die in noordelijke landen kunnen zorgen voor een mooi poollichtspektakel maar waar we op Aarde soms nadelige gevolgen van ondervinden.

Naast de Pater Pieraerts-koepel zie je de armillairsfeer, een grote ronde stalen constructie die de schijnbare hemelsfeer voorstelt, gezien vanuit Grimbergen (51°noorderbreedte). De kleine bol binnenin stelt de Aarde voor met de evenaar, de meridianen en poolas (de denkbeeldige lijn tussen noord-  en zuidpool). Door de grootte van de armillairsfeer krijgt de bezoeker een driedimensionaal beeld van de schijnbaar bewegende hemelobjecten in de loop van het jaar.

In het verlengde van de noordelijke poolas ziet men een kleine rode cirkel. Wie er 's nachts doorheen kijkt komt terecht bij de Poolster, die zich toevallig bijna exact in het verlengde van de aardse rotatieas bevindt. De Poolster wijst altijd het noorden aan en was voor vroegere scheepvaarders een referentiepunt, vandaar de uitdrukking “Even poolshoogte nemen”...

 

Buitenaf%203.jpg

 

De tijd van antennes op Vlaamse daken is lang voorbij, maar bij Volkssterrenwacht MIRA zijn ze nog talrijk aanwezig.

Aan de rechterkant van de armillairsfeer zie je enkele antennes en meetapparatuur. Dat vraagt om een woordje uitleg...    

Van links naar rechts zie je:

1° een naar het zuidoosten gerichte Mobotix-webcam die een beeld geeft van de weersomstandigheden in real time. De camera bestaat uit twee delen, één camera zorgt overdag voor een kleurenbeeld in zichtbaar licht en de andere geeft ’s nachts een zwartwit beeld van de nachthemel. De beelden zijn te bekijken op de website van de sterrenwacht;

2° de antenne van de Radioamateurs van Grimbergen, die regelmatig samenkomen in de sterrenwacht. Radioamateurs over heel de wereld proberen met elkaar in contact te komen via toegewezen radiofrequenties. Hiervoor gebruiken zij specifieke radiotoestellen en antennes om radiogolven op te vangen en te verzenden. De radioamateurclub van Grimbergen maakt gebruik van de antenne op het waarnemingsterras en op sommige opendeurdagen van de volkssterrenwacht zijn zij aanwezig om hun kunnen te tonen aan de bezoekers en hopen zo jong en oud warm te maken voor hun grensoverschrijdende hobby. Zelfs buitenaards contact is mogelijk, want regelmatig komen de astronauten van het ISS aan het woord!  Ben je benieuwd, surf dan naar hun website voor meer informatie;

3° een Yagi-antenne voor het detecteren van meteoren of “vallende sterren”, dat zijn kleine brokstukjes, vaak afkomstig van een komeet, die in de aardse atmosfeer terechtkomen en opbranden. Hierbij zijn kortstondig radiogolven waarneembaar die worden opgevangen door een Yagi-antenne (Yagi is de naam van de Japanse ontwerper van dit soort antennes). Deze antenne is gericht naar de zender nabij onze collega's van de  volkssterrenwacht te Ieper. Na verwerking wordt het ontvangen signaal grafisch voorgesteld op een pc-scherm binnen de sterrenwacht. Ook op onze website kan je rechtstreeks de meteoordetectie volgen;

4° voorts zie je nog een tweede Yagi-antenne voor meteoordetectie, gericht op de zender in Dourbes, provincie Namen. Dit project wordt gestuurd door het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie in Ukkel. Aan deze antenne is nog een stang vastgemaakt waar helemaal bovenaan een windmeter, of anemometer, gemonteerd is die gegevens levert voor het digitaal weerstation;

5° en, ten slotte, het ronde uitsteeksel rechts op het dak is nog een pluviometer die eveneens gegevens registreert voor het digitale weerstation.

 

Buitenaf%204.jpg

 

Als je een ommetje maakt langs de Wolvertemsesteenweg, is het de moeite waard om het waarnemingsterras even van op een afstand te bekijken.
Aan de rechterkant zal je de hiervoor beschreven toestellen herkennen, maar aan de linkerkant is nog een en ander te ontdekken...    

 

Buitenaf%205.jpg

 

In het jaar 2017 vierde de volkssterrenwacht haar 50-jarig bestaan (1967-2017). Om deze verjaardag te vieren werd beslist om de vroegere Schmidt-Cassegrain telescoop te vervangen door een 50 cm spiegelkijker, “50 cm voor 50 jaar”, een welverdiend geschenk! En dat kwam er dankzij een succesvolle crowdfunding.

Om zulke telescoop op een goede manier te kunnen onderbrengen was een grotere koepel nodig. Deze kwam er dankzij de nodige financiële steun van onder andere de Nationale Loterij en werd in 2018 onder veel belangstelling geplaatst. In 2019 vond de nieuwe 50 cm telescoop er uiteindelijk zijn onderkomen, samen met de protuberansenkijker die er voordien ook stond opgesteld, en een 100 mm Zeiss-lenzenkijker. Bij de inhuldiging kreeg de koepel een passende naam: hij werd gedoopt tot “Frank Deboosere koepel”, als eerbetoon voor de jarenlange inzet van onze weerman voor de sterrenwacht.

Juist vóór de koepel zie je een stukje van de veranda waar allerhande telescopen zijn opgesteld die worden gebruikt bij waarnemingsavonden of kunnen worden uitgeleend aan wie een telescoop wil uitproberen alvorens er zelf een aan te schaffen. Verder is nog de pluviometer, of regenmeter, te zien, die deel uitmaakt van een uitgebreider weerstation dat door de MIRA medewerkers wordt opgevolgd, maar dat enkel vanop het dakterras zichtbaar is.

 

Buitenaf%206.jpg

 

En dan eindelijk de geheimzinnige spiraalantenne die tot ieders verbeelding spreekt...

In de jaren 1960-1970 werden weersatellieten in de ruimte gelanceerd met het doel wolkenfoto’s te maken over heel de wereld. Die foto’s werden dan doorgestuurd naar antenne-ontvangers op Aarde. De binnenkomende beelden werden omgezet naar weerkaarten die door meteorologen werden geanalyseerd en op basis waarvan weersvoorspellingen werden gemaakt.

Twee medewerkers van de toen nog jonge sterrenwacht interesseerden zich voor weerkunde en namen het initiatief om hier ook een ontvanger te maken en namen als model de antenne die bij het KMI stond opgesteld. Met behulp van veel koperdraad en allerhande recuperatiemateriaal, slaagden zij erin om een behoorlijk werkende antenne te bouwen. Van zodra de weersatelliet opkwam boven Grimbergen werd het signaal opgevangen en positioneerde de antenne zich. De antenne volgde de satelliet tot deze weer verdween achter de horizon. Vandaar de beweging van de spiraalontvanger. Sinds midden jaren ’70 werd deze activiteit niet meer voortgezet en raakte de spiraalantenne uit gebruik maar de beweeglijkheid bleef en de wind kreeg vrij spel waardoor men de antenne soms nog ziet bewegen.

 

Buitenaf%207.jpg

 

Ten slotte, in het midden van het dakterras is nog enige meetapparatuur te zien.

Onderaan staan twee camera’s, die zorgen voor de veiligheid op het dakterras.

Op de middelste stang tegen de muur kijkt een webcam richting noordoosten, in die richting komt ’s morgens de Zon op en ’s avonds de sterren.

De metalen stang aan de linkerkant draagt onderaan een webcam gericht naar de toren van de Basiliek. In die toren hebben slechtvalken een veilig onderkomen gevonden en als het meevalt kan u hen in de buurt zien rondcirkelen.

Bovenaan dezelfde stang is de zonneschijnmeter gemonteerd, een heel ingenieus toestelletje. Het bevat twee lichtgevoelige sensoren, waardoor overdag kan worden geregistreerd of het zonnig of bewolkt is, ‘s nachts wordt geen signaal opgenomen en geen registratie doorgegeven.

Op de metalen stang aan de rechterkant is nog een webcam gemonteerd die richting westen kijkt. Het zorgt voor mooie beelden van de zonsondergang en ’s nachts van sterren, planeten en ondergaande Maan. Ook deze beelden zijn te zien via de website.

Helemaal bovenaan laatstgenoemde stang, zijn nog twee meettoestellen gemonteerd, de windmeter en de windwijzer. Het opnemen van de wind is belangrijk voor de beschrijving van een bepaalde weerkundige toestand. De windrichting geeft een aanduiding voor het situeren van hoge- of lageluchtdrukgebieden in de omgeving.

 

Buitenaf%208.jpg

 

Kom ook eens een kijkje nemen aan de voorkant van het gebouw van de sterrenwacht en maak kennis met nog enkele interessante objecten.

 

Buitenaf%209.jpg

 

Het meest in het oog springend is de grote gele paraboolschotel van 320 cm diameter gemaakt op de militaire basis van Vilvoorde (ASEAT). Deze werd in 2007 gemonteerd en wil de bezoekers en voorbijgangers laten kennismaken met begrippen als “brandpunt, brandpuntsafstand, signaalversterking”. Wie binnen deze “fluisterantenne” staat en iets zegt, zal zijn stem versterkt horen klinken. In het planetarium binnenin de sterrenwacht krijg je trouwens met hetzelfde effect te maken.     

 

Buitenaf%2010.jpg

 

Een beetje verscholen in het groen staat een model van een Dobson sterrenkijker. Boven op het waarnemingsterras staat een echte grote Dobson kijker, die vooral tijdens waarnemingsavonden wordt gebruikt. Omdat hij permanent buiten staat, bevindt hij zich in een beschermende waterdichte plexiglas behuizing.         

 

Buitenaf%2011.jpg

 

Ten slotte zie je voor de ingang van MIRA nog een zonnewijzer. Lees de gebruiksaanwijzing die erbij staat en probeer zelf eens het exacte uur te berekenen!

 

Buitenaf%2012.jpg

 

Heb je van al deze informatie honger gekregen, kan je misschien een appeltje plukken van de nazaat van de ware appelboom uit de tuin van Isaac Newton in Woolsthorpe Manor, Engeland.

Let ook eens op het gebouw, rechts zie je de oorspronkelijke locatie van de sterrenwacht, waar zich momenteel ook het documentatiecentrum bevindt. Daar kan men terecht voor o.a. meer gespecialiseerde lectuur over astronomie of het uitlenen van telescopen.

Het gebouw aan de linkerkant werd in het jaar 2000 toegevoegd, waardoor de tentoonstellingsruimte aanzienlijk kon worden uitgebreid en het biedt plaats aan een grote multimediazaal waar talrijke boeiende lezingen en cursussen plaatsvinden.

Bekijk ook eens het logo van MIRA aandachtiger, herken je de telescoop in het logo?

 

Buitenaf%2013.jpg

 

Of mocht je er dorst van hebben gekregen, dan kan je op het terras van het nabijgelegen Fenikshof bij jouw tafelgenoten uitpakken met wat je nu allemaal weet over de koepel en de draaiende spiraalantenne die vanuit de tuin daar ook goed te zien zijn.

En ben je  nu écht nieuwsgierig geworden: kom eens langs voor... een bezoek: je zal merken: een hemelse belevenis!

 

Tekst en foto's: Martine De Wit, september 2020