2020-04 Ken je klassiekers: Supernova 1987A
Onderwerp
Supernova 1987A
Beeld
Technische gegevens
Object: Supernova 1987A met daaromheen drie reusachtige gasringen
Datum creatie: februari 1994
Copyright: Dr. Christopher Burrows, ESA/STScI NASA
Instrument: Hubble Space Telescope Wide Field Planetary Camera 2
Afstand tot object: 168.000 lichtjaar
Korte beschrijving
Supernova 1987A die in de nacht van 23 op 24 februari 1987 zichtbaar werd in het sterrenbeeld Dorado (Goudvis) aan de zuidelijke sterrenhemel was de helderste supernova die vanaf de Aarde zichtbaar was sinds het begin van het telescooptijdperk (1609). Die sterontploffing in de Grote Magellaanse Wolk op een afstand van 168.000 lichtjaar kon vanaf het hele zuidelijk halfrond tot op ongeveer 20 graden noorderbreedte maandenlang met het blote oog waargenomen worden.
De overblijfselen van de ontplofte ster zijn sindsdien grondig bestudeerd door de astronomische gemeenschap, want het ging om de meest nabije supernova sinds Johannes Kepler er in 1604 ook één kon waarnemen. Hij dacht ten onrechte dat het ging om de geboorte van een nieuwe ster, vandaar de naam ‘nova’. Vrouwelijk want het staat bij het woord ‘stella’ (ster). In de tijd van Kepler was dat een logische veronderstelling, maar wij weten intussen beter dankzij onze moderne inzichten in het proces van sterevolutie.
De supernova werd 1987A genoemd want het was de eerste supernova die dat jaar ontdekt werd. De ontdekking gebeurde door Ian Shelton en Oscar Duhalde van op het Chileense Las Campanas Observatory, en onafhankelijk van hen ook vanuit Nieuw-Zeeland door de befaamde amateurastronoom Albert Jones.
Het gaat in het geval van SN 1987A over een zogenaamde Type II supernova, waarbij een reuzenster aan het eind van haar bestaan eerst bliksemsnel implodeert waarna er een onvoorstelbaar krachtige explosie volgt. De ster aan de oorsprong van dit hele proces was Sanduleak -69° 202, qua helderheid een onooglijk sterretje in een catalogus die in 1970 door astronoom Nicholas Sanduleak werd opgesteld, maar het ging wel om een blauwe superreus.
In 1987 dacht men dat Type II supernovae alleen door rode superreuzen werden veroorzaakt, maar dat bleek dus niet het geval te zijn. Dankzij de moderne waarnemingstechnieken waaronder enkele ruimtetelescopen konden astronomen op de voet en in detail het verloop van een dergelijke supernovaexplosie volgen en kwamen zij tot allerlei nieuwe inzichten in dit verband.
Op bovenstaande foto, gemaakt door de Hubble-ruimtetelescoop en gepubliceerd op 17 oktober 2011, zien we duidelijk twee oplichtende kringen van weggeblazen stermateriaal rondom een zeer heldere ring die het centrum waar zich ooit de blauwe reuzenster bevond omcirkelt. Deze gasringen werden geïoniseerd door de ultravioletstraling die bij de sterexplosie vrijkwam. Bij de explosie werd gas met zoveel kracht weggeblazen dat het intussen in botsing is gekomen met het gas dat eerder door de blauwe superreus werd uitgestoten. Hierbij ontstaan die ringvormige structuren die door die botsing enorm verhit wordt.
Bij het ineenstorten van de sterkern voorspellen de modellen dat er zich, afhankelijk van de initiële massa, een neutronenster of een zwart gat vormt. In het geval van SN 1987A zou het gaan om een neutronenster. Maar ten gevolge van zeer compacte stofwolken in het centrum is daar tot op heden nog geen direct spoor van gevonden. Onderzoekers aan het International Centre for Radio Astronomy Research (ICRAR) in Australië zouden wel aanwijzingen hebben gevonden die het bestaan van een snel rondtollende neutronenster bevestigen.
Links op het internet
SN 1987A op de Hubble Space Telescope homepage