2013-02 HistoRik over ... Ernst Florens Friedrich Chladni

Ernst Florens Friedrich Chladni (1756 – 1827)

"Vader van de meteorieten"

Er is de laatste tijd veel te doen geweest over meteorieten, daarom misschien deze persoon eens nader belichten.

Hij werd geboren in 1756 in Wittenberg, Sachsen Anhalt aan de Elbe als enig kind.

Zijn familie was afkomstig uit Kremnitz, Slovakije.

Zijn vader en grootvader waren rechters in Wittenberg en zodus was Ernst ook voorbestemd om rechten te studeren en er zijn vakgebied van te maken..

Al van jongsaf aan had hij interesse voor reizen en natuurwetenschappen, zowel over de aarde als over de hemel.  Op aanraden van zijn omgeving studeerde hij eerst dan ook wetgeving en filosofie in  Wittenberg en Leipzig en behaalde er zijn doctoraat in 1782. Zijn vader sterft kort daarna en Ernst vindt dat hij nu zijn eigen weg mag gaan voor zijn eigen interesse, namelijk  mathematica en physica.

Hij verdiept zich hierin en geeft lezingen over wetenschap en mathematica, maar zijn loon is te laag om van te leven zodat hij onderzoek doet naar iets nieuws nl de akoustiek en vindt zijn fameuze patronen van akoustische trillingen op platen en de snelheid van geluidsgolven in gas. Hij vindt ook instrumenten uit waaronder het Euphonium, bruikbaar voor zijn “Road Show” doorheen Europa om lezingen te geven voor “brood en boter” zoals hij zelf zei.. Ondertussen gaat  hij op jacht naar wetenschappelijke boeken in de bibliotheken van de plaatsen waar hij lezingen geeft en heeft ontmoetingen met wetenschappers zoals Humboldt, Goethe, Laplace e.a...

Zijn beste successen heeft hij in Hamburg in 1817 met 3 cycli van 12 lezingen en in 1808 met een lezing over akoustiek voor Napoleon die hem hiervoor 6000 francs geeft.

Ironisch hierbij is dat zijn huisje in Wittenberg, dat zou dienen als hij met pensioen zou gaan, later door de napoleontische troepen wordt afgebrand.

De physici zeggen dat hij de “Vader van de akoustiek” is en in 1787 publiceert hij een boek over de theorie van de klank en in 1802 komt zijn bekende boek “Akoustiek”uit, maar zijn echte passie blijft het onderzoek van de meteorieten. Al in 1790 gaat zijn interesse naar de vuurbollen en hij gaat 3 weken naar de bibliotheek in Göttingen op zoek naar getuigenissen van gevallen stenen en bijhorende geluiden. Door zijn onderzoek naar de magnitude, snelheid en kracht van de meteoren besluit hij dat het van buitenaardse oorsprong moet zijn en geen atmosferisch fenomeen.

Er waren genoeg gangbare theorieën over de oorsprong van meteorieten : geconglomereerd stof, een dondersteen, gevolg van een bolbliksem, van vulkanische oorsprong, of verbrijzelen van rotsblokken tengevolge van een blikseminslag. Over die laatste hypothese had Lavoisier al een theorie in 1789  waaraan ook Goethe blijft vasthouden.

Newton had immers ook gezegd dat de ruimte voorbij de maan leeg was.

Chladni denkt dat oorspronkelijke materie uit de ruimte, dat niet tot planeten werd gevormd, in de atmosfeer oplicht door wrijving met de lucht. Hij onderzoekt een gevallen steen van een vuurbol van 1751 in Kroatië en ook een van Argentinië alsook die van Ensisheim in de Elzas uit 1492 en van Krasjonarsk in Siberië uit 1749.

In 1793 publiceert hij dan zijn boek “Über die Ursprung der von Pallas gefundenen Eisenmassen” .

Peter Pallas (1741-1811) ging pas 22 jaar na de inslag op zoek naar getuigenissen van de “vallende sterren” in Krasnojarsk en volgens de lokale Tataren kwamen deze uit de hemel. Pallas beschreef zijn reis in een boek van 3 volumes uitgegeven in 1775. Pallas kon deze meteoriet naar Sint Petersburg overbrengen. Een tiental jaren later werd deze steenijzermetoriet beschouwd als het type Pallasiet met 66% olivijn, 23,5% ijzer en 8,5% nikkel. Later werden hierin ook de Widmanstätten patronen ontdekt. Chladni analyseert en concludeert dat deze meteorieten uit het heelal komen, want ijzer en nikkel worden in die samenstelling niet tesamen aangetroffen in gesteenten van de aardkorst.

Conclusies  :

1:Vaste stenen en ijzer vallen uit de hemel,

2:Deze vormen vuurbollen,

3:En komen uit de ruimte

Astronomen zeggen dat hij dus de “Vader van de meteorieten” is.

Zijn theorie wordt echter nog niet aangenomen tot in 1802 ene C. Howard refereert naar het werk van Chladni als een nieuwe tak van de wetenschap. Howard deed zijn onderzoek van gevallen stenen tussen 1794 en 1798 in Italië, Engeland, Portugal en India op verzoek van de Royal Society in Londen vanwege het merkwaardige gehalte van nikkel en ijzer.

Ook de meteorenregen uit 1803 in  L’Aigle  100km ten zuiden van Parijs draagt er toe bij om Chladni’s theorie te ondersteunen. Ook de ontdekking van de eerste planetoide Ceres in 1801 en de vele andere ontdekkingen van planetoiden kort nadien bevestigen dat de ruimte dus toch niet zo leeg is als men dacht.

Met zijn reizen voor de lezingen kan Chladni een collectie meteorieten aanleggen door schenking, kopen (wat toen ook zeer duur was ) en ruilen. Ondertussen leest hij ook vele rapporten in de bibliotheken waar hij langs komt. Vanaf 1816 gaan zijn lezingen enkel nog over meteorieten waarna in 1819 zijn groot werk verscheen : “Über Feuermeteore und die mit denselben herabgefallenen Massen”, waarin hij alles opsomt wat gekend is over meteorieten. Hij heeft altijd zijn verzameling bij zich . Hij zocht heel zijn leven naar een vaste job en hoewel hij vele beroemde connecties had blijft hij een wetenschappelijke nomade.

Hij sterft in 1827 op 71-jarige leeftijd in een hotel in Wroclaw (Breslau) in Polen  waar hij een lezing zou geven. Hij was nooit getrouwd.

Volgens zijn wil is zijn collectie van 31 steenmeteorieten, 11 ijzermeteorieten en enige  pseudo-meteorieten naar Berlijn gegaan en tesamen met andere beduidende aanschaffingen maakt het een belangrijk deel uit van de grote meteoriet verzameling in het Mineralogisch gedeelte van het Museum für Naturkunde van de Humboldt Universiteit in Berlijn.

Er is een mooie krater van 14 km op de maan genoemd.naar Chladni, bijna in het midden nabij de Triesnecker regio.