Een historisch interview met Georges Lemaître


Eind 2022 ontdekte de VRT in haar archieven een 'historisch' interview met de Belgische kosmoloog Georges Lemaître. Dit interview werd in 1964 opgenomen en gaat over - hoe kan het anders - zijn oerknaltheorie en het begin van het heelal.

Het interview is integraal terug te vinden op de volgende site: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/12/27/teruggevonden-interview-met-georges-lemaitre/.

 

VRT NWS Interview Lemaitre

 

Copyright afbeelding: VRT NWS

 

Een uniek tijdsdocument

Men moet dit interview zeker terug plaatsten in zijn tijd. In de jaren zestig van de vorige eeuw was de visie van Lemaître over het heelal nog zeer controversieel. Een van de voornaamste tegenstanders van Lemaître was toen de Engelse astronoom Fred Hoyle. Hoyle had rond de jaren 1940 tegen de oerknaltheorie van Lemaître een andere theorie ontwikkeld, met name de 'Steady State' theorie. Niet te verwonderen dus dat Lemaître het in dit interview verschillende keren heeft over 'concurrent' Hoyle.

 

Fred Hoyle

De ontdekking van dit interview met Lemaître is misschien een gelegenheid om even stil te staan bij die figuur van Fred Hoyle. Hij wordt soms te eenzijdig voorgesteld als de astronoom die er enkel maar op uit was om de nieuwe theorie van Lemaître de grond in te boren. Zeker, Hoyle was een excentriek iemand, maar hij was ook een veelzijdig astronoom en kosmoloog, die baanbrekend werk leverde op het gebied van de radioastronomie. Ook zijn  bijdrage aan onze kennis van de evolutie van sterrenstelsels en het ontstaan van de verschillende chemische elementen in het heelal is heel belangrijk.

Hoyle (1915-2001) was gedurende vele jaren hoogleraar aan de universiteit van Cambridge waar hij onder andere het Instituut voor Astronomie oprichtte. In 1972 werd hij evenwel verplicht af te treden als gevolg van een conflict met een ander belangrijk radioastronoom, Martin Ryle. Nadat Hoyle zijn functie bij de sterrenwacht verloren had leidde hij een teruggetrokken leven, ver weg van de academische wereld. Hij schreef in die periode verschillende sciencefictionverhalen en scripts voor televisiedocumentaires. Het is in één van die documentaires dat Hoyle ooit de theorie van Lemaître belachelijk wilde maken en ze schertsend de "Big Bang" theorie noemde. Deze term sloeg echter zodanig aan bij het grote publiek dat hij tot op vandaag nog steeds gebruikt wordt wanneer men het over de theorie van Lemaître heeft.

 

Steady State

Zijn Steady State theorie ontwikkelde Hoyle, samen met zijn assistenten Bondi en Gold, in de jaren veertig van de vorige eeuw. Hij verdedigde een nieuw kosmologisch model van het heelal, dat diametraal tegenover de visie van Lemaître stond. Volgens de Steady State theorie is het heelal homogeen en isotroop, het heelal is met andere woorden overal en in alle richtingen gelijk. Volgens Hoyle is ons heelal daarbij niet alleen nu, maar altijd homogeen en isotroop geweest. Ongeacht de plaats waar men zich bevindt of de tijd waarop men die waarneemt is het heelal identiek.

Aangezien het heelal zich uitzet zou de dichtheid van het heelal in de tijd moeten afnemen. Om de dichtheid van het heelal constant te houden veronderstelt Hoyle dat er voortdurend materie wordt bijgemaakt. Er is dus een voortdurende schepping van materie.

 

CMBR

 

Copyright afbeelding: ESA Planck CMB - De kosmische achtergrondstraling

 

Barsten in de theorie

De theorie van Hoyle had in het begin, tussen de jaren 1940 en 1960, zeker succes. Een reden was onder andere dat de eerste berekeningen van de ouderdom van het heelal niet in overeenstemming te brengen waren met de oerknaltheorie van Lemaître. Die eerste resultaten wezen op een heelal dat +/- 4 miljard jaar oud was, wat onmogelijk is aangezien de Aarde al ouder is. Achteraf is gebleken dat die verkeerde resultaten het gevolg waren van een toen gangbare verkeerde schatting van de Hubble-constante. Ook vond Hoyle dat de oerknaltheorie van priester Lemaître een te grote filosofisch-religieuze achtergrond vertoonde.  

De Steady State theorie van Hoyle zou echter geen stand houden. Ze had verschillende lacunes. Ze was bijvoorbeeld niet in staat om de waargenomen  verdeling van de sterkte van de radiobronnen in het heelal te verklaren. De theorie van Hoyle kon evenmin de abundantiecurve van de chemische elementen in het heelal verklaren. Deze curve geeft de relatieve aanwezigheid van de verschillende chemische elementen in het heelal weer.

Maar de grootste tegenslag voor de Steady State theorie was zonder twijfel de ontdekking in 1965 van de kosmische achtergrondstralling, de zwakke resterende straling van de oerknal.

Die ontdekking betekende meteen ook het einde van de Steady State theorie.

 

Bron: VRT NWS

Tekst: Emile Beyens, 2 januari 2023