2021-04 Ken je klassiekers: De Plejaden


Onderwerp

Open sterrenhoop de Plejaden

 

Beeld

m45_lrgb.jpg

Copyright: Bart Delsaert >>> https://delsaert.com/

 

Technische gegevens

Soort object: Galactische nevel = Open sterrenhoop met jonge hete sterren die in eenzelfde periode zijn ontstaan

Locatie: In sterrenbeeld Taurus (Stier) op ongeveer 360-460 lichtjaar van ons verwijderd

Leeftijd: 100 à 150 miljoen jaar

Helderheid: schijnbare magnitude 1,6

Grootte sterrenhoop: 43 lichtjaar

Alias: Zevengesternte, De Zeven Zusters, M45, Melotte 22

 

Korte beschrijving

Of je er nu zes of zeven ziet maakt niet uit, want eigenlijk zijn ze met honderden...

We hebben het over de Plejaden, een open sterrenhoop waar je met het blote oog gemakkelijk een tiental sterren telt, maar de verrekijker toont een ruimer beeld van de hele sterrenhoop vol met jonge sterren, nog gehuld in de nevel waaruit ze zijn ontstaan. Vandaar dat men de Plejaden aan de hemel ziet als een helder groepje sterren.

De Plejaden zijn een betrekkelijk jonge sterrennevel van 100 tot 150 miljoen jaar oud, op zo’n 450 lichtjaar van ons verwijderd. Omdat de sterren in eenzelfde periode zijn gevormd, hebben zij allen een blauwe kleur. In het Herzsprung-Russelldiagram worden zij in de spectraalklasse B ingedeeld. Dit diagram geeft de classificatie van sterren weer op basis van magnitude (lichtsterkte) en oppervlaktetemperatuur. Op de hoofdreeks zal je de jongste en heetste sterren met blauwe kleur links en de oudste, minst heldere sterren met rode kleur rechts terugvinden.

De Plejaden zijn ook gekend onder hun mythologische naam “Zevengesternte” of “De Zeven zusters”, maar als deepsky object worden zij gerangschikt met een volgnummer: in de Messiercatalogus is dat nummer 45 en in de lijst van Melotte gaat het om nummer 22.

Charles Messier, een Franse astronoom uit de 18e eeuw, bracht 110 door hem en andere astronomen waargenomen deepsky nevels en sterrenhopen samen in één catalogus. Het betreft nevels zichtbaar aan de noordelijke sterrenhemel en Messier beoogde met zijn catalogus de verwarring met de waarneming van kometen te vermijden.

Philibert Jacques Melotte, een astronoom uit de 20e eeuw, wiens Belgische ouders naar Londen waren uitgeweken, publiceerde in 1915 zijn catalogus van sterrenhopen. Deze omvat 245 sterrenhopen die zichtbaar zijn aan zowel de noordelijke als zuidelijke sterrenhemel, vandaar het hoger aantal. Melotte baseerde zich hiervoor op de fotografische kaarten van de Engelse astronoom John Franklin-Adams, die de sterrenhemel in afzonderlijke kaarten van elk vijftien graden had gefotografeerd vanuit Zuid-Afrika en Engeland.

 

Messier%20Melotte.jpg

Copyright afbeelding: Martine De Wit

 

De Plejaden zelf waarnemen

De Plejaden bevinden zich in het sterrenbeeld Taurus (Stier) en zijn bij ons waarneembaar vanaf oktober tot april. Wie de nachtelijke winterkoude trotseert zal beloond worden met een prachtige sterrenhemel waar mooie en herkenbare figuren, zoals Aldebaran (het oog van de Stier), Orion (het mooiste wintersterrenbeeld), Sirius (de helderste winterster) en de Plejaden te zien zijn.

Via het sterrenbeeld Orion kan je de Plejaden gemakkelijk terugvinden. Trek vanuit de gordelsterren in Orion een denkbeeldige lijn naar rechtsboven, je komt eerst uit bij Aldebaran, de helderste ster in Taurus, in het verlengde daarvan kom je uiteindelijk uit bij het Zevengesternte.

De Plejaden bevinden zich dichtbij de ecliptica, dit is het vlak waarbinnen de planeten rond de Zon bewegen of het schijnbare traject dat de Zon jaarlijks aflegt. Hierdoor is een samenstand met de Plejaden en de Maan of één of meerdere planeten regelmatig waarneembaar. In 2020 was een samenstand met de planeet Venus te zien, deze doet zich om de acht jaar voor, dus volgende afspraak in 2028... Ook de planeet Mars was begin dit jaar dichtbij de Plejaden te zien. Wie deze en andere samenstanden wil waarnemen, raadpleegt best een sterrengids of neemt een kijkje op internet.

 

Volgens de mythologie

Wie liever niet bevriest onder de kraakheldere winterhemel kan knus binnen zitten en zich verdiepen in de mythologie van het Zevengesternte.

De Grieken zagen in de helderste sterren de zeven dochters van Atlas en Pleïone, die door Zeus in duiven werden veranderd en uiteindelijk sterren werden. Vandaar waarschijnlijk de oorsprong van de naam Plejaden, maar deze kan ook te vinden zijn in het Griekse woord “pleiades”: constellatie van de duiven, of in het woord “plein”: zeilen, want het vaarseizoen in de Middellandse Zee valt samen met het opkomen van de Plejaden.

Ook in andere culturen over de hele wereld vindt men legendes en verhalen over de zeven heldere sterren in de Plejaden. Van de Egyptenaren, de Noord‑ en Zuidamerikaanse inheemse volken (Maya’s, Inca’s), de Vikingen, de Indische tot de Perzische cultuur, overal spelen de Plejaden een belangrijke rol.

Recent waren zij ook de inspiratie voor de boekenreeks “Seven Sisters” van Lucinda Riley waarbij elke zus de naam krijgt van één van de zeven heldere nevelsterren: Maia, Alcyone, Asterope, Celaeno, Taygete, Electra en Merope.

 

Nog een weetje om mee af te sluiten

Tot slot nog een weetje: wie het autokenteken van Subaru bekijkt zal hierin de Plejaden herkennen, weliswaar met slechts zes sterren, maar het kenteken verwijst duidelijk naar het Japanse woord “Subaru” dat “samen” betekent. De autofabrikant besloot dit logo te gebruiken na een fusie van meerdere bedrijven.

 

Of je nu de Plejaden zoekt in een mythe, logo of heldere winterhemel, je zal altijd verwonderd zijn door de pracht van deze sterrennevel.

 

Links op het internet

 

Charles Messier - Wikipedia

Philibert Jacques Melotte (wikidocumentaries-demo.wmflabs.org)

Zevengesternte - Wikipedia

Mythen en legenden van de Plejaden (lucindariley.nl)

Vannacht aan de hemel - hemel.waarnemen.com

 

 

 

Tekst: Martine De Wit, september 2021