2011-04 HistoRik over ... Pierre Francois André Méchain

Pierre Francois André Méchain ( 1744 Laon(Aisne) – 1804 Castella de la Plana )

Op de duitse televisie was er een tijdje geleden een uitzending over het bepalen van de oermeter. Dit wou ik eens verder bestuderen en kwam algauw tot 2 astronomen : Pierre Méchain en Jean-Baptiste Delambre. Het was een woelige tijd en er was hierover zoveel  te zeggen, dat het opgesplitst zal worden in drie delen : Over de 2 astronomen en over het bepalen van de meter.

 

Pierre Méchain was de zoon van een bescheiden architect, of eigenlijk een plafondontwerper of bezetter. In de volksmond zouden we zeggen : ne plekker.

Hij studeerde wis- en natuurkunde aan “Ecole des Ponts et Chaussées”., maar door geldproblemen moet hij zijn studie onderbreken. Het bedelen was ook tevergeefs  en hij geeft zelfs zijn  telescoop aan zijn vader om deze te verkopen. Er wordt wel eens gezegd dat hij zijn telescoop verkocht aan Jerome Lalande..

In ieder geval merkte Lalande dat Méchain talent had en zo kon Méchain in 1772 gaan werken bij “Kaarten van de Marine” en werd landmeter aan de kust.

 

Jerome Lalande (1732-1807) was de zoon van een tabakshandelaar en postmeester in Bourgondië en noemde zichzelf “Beroemdste astronoom in het heelal”. Hij was dus de leermeester van Méchain. En was trouwens een begaafd leermeester van een hele generatie astronomen. Hij was atheïst en bijna zelf Jezuiet. Napoleon noemde hem “opa” want hij had astronomie gestudeerd onder één van Lalandes leerlingen. Lalande was kleiner dan 1,50m, ijdel en had haar als de staart van een komeet; Hij at spinnen en insecten. Hij smokkelde ooit een tekening van het befaamde uurwerk van Harrison vanuit Engeland naar Frankrijk. Hij was nooit getrouwd maar had een onwettige dochter die hij wiskunde had geleerd en liet haar op 15-jarige leeftijd trouwen met een jonge neef die hij ook een opleiding gaf in astronomie. Samen werkten ze aan moeizame berekeningen en tabellen. Dankzij het werk van dochter en schoonzoon  kon Lalande zijn sterrencatalogus tot 50.000 sterren uitbreiden.Hij had nog een kleindochter Urania. Lalande stierf in 1807, 75 jaar oud.

 

Terug naar Méchain. Hij trouwt in 1777 en krijgt  2 zonen en één dochter. In 1781 ontdekte hij 2 kometen en herberekende de banen van 2 vroegere kometenen komt alzo in contact met Charles Messier.

In 1782 wordt hij toegelaten tot de Franse Academie der Wetenschappen.

Alles tesamen ontdekt hij 9 kometen en 26 Deep Sky Objecten en mede-ontdekker van nog 4 DSO”s die allemaal in de Messier catalogus terecht komen, alsook M104 en M109 die later bij de catalogus werden gevoegd. Maar zoals Messier was het hem niet te doen als DSO, maar voor het zoeken naar kometen. In de Academie werkt hij ook tussen 1782 en 1794 aan het franse jaarboek van de astronomische efemeriden.

Hij werkt ook mee aan geodetische kaarten van Noord-Italië en Duitsland en met zijn ervaring in landmeetkunde neemt hij van 1787 tot 1789 ook deel aan de geodetische opmetingen tussen de observatoria van Parijs en Greenwich tesamen met de britten. De britten nog met de kwadrant en de fransen met een nieuw instrument : de repetitiecirkel van Borda.

In 1791 besluit de Academie om een algemene meetstandaard in te voeren en daarom wordt beslist de meridiaan van Parijs te meten vanaf Duinkerken tot Barcelona. Méchain vanuit Barcelona tot Rodez (Aveyron) en Delambre vanuit Duinkerken tot Rodez. Door allerhande ontwikkelingen zal dat 7 jaar duren. Maar over het bepalen van de meter dus later meer uitgebreid.

Na de terugkeer in Parijs wordt Méchain in 1799 directeur van het Observatorium van Parijs,

na Lalande en Cassini IV.

Ik dacht Cassini is dat niet de man van de Cassini-scheiding? Maar dat was Cassini I Dominico, een italiaan die later naar Parijs komt en directeur wordt van de Parijse sterrenwacht. Hij had al in 1700 metingen gedaan naar de afplatting van de aarde zoals Newton al voorspelde. Zoon Cassini II Jacques herberekende het tegenovergestelde, Cassini III de Thury ondernam rond 1740 metingen van Duinkerken tot Perpignan en bevestigde de afplatting.

Hij maakte een schatting van de afstand van een kwartaarde en het tienmiljoenste wordt dan een maatstaf. Men moest dus zo nauwkeurig mogelijk weten hoelang juist dat tienmiljoenste deel is en dat was nu juist het werk van Méchain en Delambre.

De Cassini’s volgden elkaar op als directeur, maar Cassini IV Dominique (1748-1845) woonde in de sterrenwacht, zijn vrouw sterft en hij zorgt tesamen met zijn moeder voor zijn 5 kinderen.

De situatie na de revolutie van 1789 was slecht, leerlingen wilden gelijkheid van loon en vermelding. De aristrocaat Cassini moest dood en zij wilden professor worden. Een leerling wou hem zelfs laten vonnissen, maar er kwam vlug ruzie tussen de leerlingen en de opstandige leerling werd gevangen gezet en Cassini kwam vrij.

Hij trok zich in 1795 volledig terug met zijn  moeder en de kinderen na 120 jaar Cassini-dynastie als directeurs van de  sterrenwacht van Parijs.

Hij schrijft op het einde van zijn brief :

“Als Galilei, Newton of Kepler zouden nederdalen uit de hemel en zouden verschijnen in de Academie, zouden ze geen woord verstaan als burger Lalande hun vertelde dat op 20 brumaire de maan, in een oppositie van 200 graden t.o.v. de zon, om vijf uur het meridiaanvlak is gepasseerd.”

(Nota: met de Nouveau Régime was er een nieuwe kalender, een cirkel van 400°, nieuwe maten en gewichten, enz.)

In 1802 is er na 10 jaar weer vrede tussen Groot-Brittanië en Frankrijk.

Ook is de situatie met Spanje verbeterd en de Academie besluit om verder te gaan dan Barcelona tot Valencia en het idee van Méchain uit te voeren om verder te meten tot de Balearen.

Méchain keert terug naar Spanje in 1803 en doet zijn geodesie langs de spaansz kust  en de Balearen maar in het moerassig gebied nabij Valencia wordt hij ziek en sterft in 1804 aan malaria, een ziekte die toen nog niet bekend was en waarvoor dus nog geen behandeling bestond.

Het werk wordt tussen 1806 en 1808 voltooid door Jean Biot en François Arago.